Tiểu Tử: một cây bút Nam Kỳ vừa qua đời

Trong quá trình Pháp xâm lược Việt Nam thì miền Nam nước ta bị chiếm đầu tiên và sau đó trong liên bang Đông Dương thuộc Pháp thì Nam Kỳ là thuộc địa còn Trung Kỳ và Bắc Kỳ là các xứ bảo hộ.

Do đó, Nam Kỳ sớm tiếp xúc với nền văn hoá Tây Phương. Những tờ báo, tiểu thuyết bằng chử quốc ngữ đều xuất hiện đầu tiên ở Nam Kỳ.

Nếu nhật báo đầu tiên ở Việt Nam là tờ Gia Định báo, xuất bản ngày 15/4/1865 tại Sài Gòn thì tiểu thuyết quốc ngữ đầu tiên của nước ta là cuốn “Thầy Lazaro Phiền” của Nguyễn Trọng Quản xuất bản năm 1887 tại Nam Kỳ.

Nhà văn Hồ Biểu Chánh

Sau này, người viết tiểu thuyết ở miền Nam nhiều và phong phú nhứt là Hồ Biểu Chánh với văn phong rặt Nam Kỳ, viết như nói, bình dân, giản dị, dễ hiểu không bác học, kiểu cách, bóng bẩy như các nhà văn miền Bắc. Người ta thường

nói văn tức là người nên văn chương miền Nam phản ánh đúng bản chất, tánh tình của

người miền Nam: bộc trực, chân thật, xuề xoà…

Thế hệ văn chương đó được tiếp nối với Sơn Nam, Bình Nguyên Lộc, Hồ Trường An, Lê Xuyên, Võ Kỳ Điền…và một người vừa mới qua đời là nhà văn Tiểu Tử.

Nhà văn Tiểu Tử

Tiểu Tử tên thật là Võ Hoài Nam, ông là con trai duy nhất của giáo sư Võ Thành Cứ, cựu giáo sư trường trung học Pétrus Ký, Sài Gòn. Ông sanh ngày 19 tháng 7 năm 1930 tại quận Gò Dầu, tỉnh Tây Ninh, Việt Nam.

Ông tốt nghiệp kỹ sư tại Marseille, Pháp quốc năm 1955. Sau khi tốt nghiệp ông về Việt Nam dạy tại trường trung học Pétrus Ký niên khóa 1955-1956. Tháng 10 năm 1956, ông vào làm việc tại hãng xăng Shell Việt Nam cho đến ngày 30 tháng 4 năm 1975.

Năm 1979, ông vượt biên và định cư tại Pháp. Sau đó, ông làm việc cho công ty Đường Mía tại Côte d’Ivoire, Phi Châu, từ 1979 đến 1982. Sau đó ông qua làm cho hãng xăng Shell tại Côte d’Ivoire cho đến khi về hưu (1982-1991). Sau khi về hưu ông về lại Pháp sinh sống.

Nhà văn Tiểu Tử là người có nhiều tác phẩm viết với lời văn mộc mạc, chân chất như tính cách của người dân miền Nam.

· Trước 1975, giữ mục biếm văn “Trò Ðời” của nhựt báo Tiến.

· Bắt đầu viết truyện ngắn khi lưu vong qua Côte d’Ivoire.

· Tập truyện “Những Mảnh Vụn” (Làng Văn Toronto xuất bản) là tập truyện đầu tay.

· Bài ca vọng-cổ

· Cái Loa

· Cái mặt

· Cái miệng

· Chị Tư Ù

· Chiếc khăn mu-soa

· Chợ trời

· Chuyện Bình Thường

· Chuyện chẳng có gì hết

· Chuyện di tản 1975

· Chuyện Giả Tưởng

· Chuyện ở quê tôi

· Chuyện thuở giao thời

· Cơm nguội

· Con Mẹ Hàng Xóm

· Con Mén

· Con số 3

· Con rạch nhỏ quê mình

· Đá mòn nhưng dạ chẳng mòn

· Đám cưới ngày xưa

· Đạp xích lô

· Đèn Trung Thu

· Đi Xe Đò, Đi Xe Ôm

· Giọt mưa trên tóc

· Làm Thinh

· Lẫn

· Made in Việt Nam

· Mài Dao Mài Kéo

· Mũ “bảo hiểm”

· Mùa Thu Cuộc Tình

· Ngày nầy, năm 1975 …

· Người Bán Liêm Sỉ

· Người Viết Mướn

· Ngụy

· Những câu chuyện Di Tản của nhà văn Tiểu Tử – Tường An, thông tín viên RFA

· Những chuyện nho nhỏ…

· Những hình ảnh đẹp

· Nói

· Nói: Hết rồi!

· Nói Láo

· Nội!

· Ông già ngồi bươi đống rác

· Ông Năm Từ

· Tấm vạc giường

· Thằng Chó Đẻ của Má

· Thằng dân

· Thằng đi mất biệt

· Thằng Khùng

· Thầy Năm Chén

· Thèm

· Tiết Nhơn Quí

· Tóc Trắng

· Tô cháo huyết

· Tôi đi bầu

· Tôi nằm gác tay lên trán

· Tôi… xém làm kép cải lương

· Vẫn Còn Cái Gốc

· Viết một chuyện tình

· Vọng cổ buồn …

Nhà văn Bình Nguyên Lộc

Tuy cùng là văn phong miền Nam nhưng Tiểu Tử chỉ viết truyện ngắn mà nội dung các truyện của Tiểu Tử không giống với các nhà văn miền Nam khác như nhận định của giáo sư Nguyễn Văn Lục trong bàl “Tiểu Tử: người tiếp lửa và giữ hồn của miền Nam” trên diễn đàn Đàn Chim Việt:

“Nó hoàn toàn không giống các “nhà văn miệt vườn” ‒ không giống Bình Nguyên Lộc, càng xa Sơn Nam ‒ và còn có thể khác biệt với Lê Xuyên. Tôi không dám nói rằng tôi phủ nhận các nhà văn miền Nam tiền bối. Tôi đã từng mê truyện dài đầu tiên Chú Tư Cầu của Lê Xuyên ‒ cuốn truyện dài viết phơi-ơ-tông1 mỗi ngày ‒đã từng làm Lê Xuyên nổi tiếng.

Việc cầm bút để trở thành một nhà văn chẳng những là một nghề cao quý mà còn cá biệt.

Không nên lấy cái đúng, cái hay của nhà văn này làm chuẩn mực để so sánh với nhà văn khác. Văn là người. Mỗi người là một cá thể mà sự so sánh là một điều xúc phạm đến chân dung nhà văn. Vì thế, tôi chỉ có thể nghĩ cho riêng mình là: Tiểu Tử là người truyền cảm hứng, người tiếp lửa văn học miền Nam mà nhiều người tưởng rằng có nguy cơ nó đã là tro nguội, bị lão hóa hoặc hết thời. Nhưng thật sự qua văn của Tiểu Tử nó vẫn giữ được cái hồn của miền Nam với trọn vẹn ý nghĩa.”

Những câu chuyện ông kể tưởng như vụn vặt, mà hóa ra thấm đẫm tình người, tình quê.

Trong truyện “Tô cháo lòng”:

hình ảnh một người ngày xưa, trên đường đi làm về ghé xe cháo huyết của bà xẩm già ở gần rạp Casino Đa Kao. Bà bày cái nồi cháo nghi ngút khói, với vài miếng huyết vuông vức nổi lên trên. Ông múc một muỗng, vừa có cháo vừa có huyết, thổi cho nguội rồi cho vào miệng. Hương vị ấy, dân dã mà ấm áp, như gói cả hồn Tân Định.

Nhưng đời dân Sài Gòn sau cuộc đổi đời từ nghèo sang mạt sau tháng Tư năm 1975 đâu phải lúc nào cũng có tiền. Có khi cả tháng rỗng túi, ông né luôn cái xe cháo của bà xẩm, chỉ vì sợ mình thèm. Cho đến một hôm, bà mời:

· Vô ăn đi thầy Hai, lâu quá mà…

· Tôi không có tiền! – Ông đáp, thật thà đến bật khóc.

· Không có thì cũng vô ăn, chừng nào trả cũng được. Mình quen mà!

Ông viết: “Miếng cháo tôi đang nuốt bỗng nghẹn ngang ở cổ, làm tôi ứa nước mắt.”

Trong “Thầy Năm Chén”, ông thầy thuốc, suốt đời làm việc nghiã, bị cách mạnh hành hạ, chuẩn bị cho con vượt biên. Khi giã từ con, ông đưa cho con, thằng Kiệt, “một cái gói màu đỏ đã phai màu, cột làm nhiều gút, nói: cho con cái ni (ông là người gốc Huế). Con giữ trong người để hộ thân.” Kiệt đến Canada an toàn, một ngày dở cái gói của cha cho ngày vượt biển. Trong đó có ba cái răng vàng. Thầy Năm Chén, nghèo đói quá, đã cạy ba cái răng vàng cho con làm của hộ thân đi tìm đường sống ở xứ người. Độc giả hiểu tại sao từ ngày con đi, ông Năm Chén chỉ ăn cháo.

“Chiếc khăn mùi xoa “ có thể coi là điển hình cho truyện ngắn Tiểu Tử, trong đó có sự xúc động cao độ, đẫm nước mắt, với những nhân vật nhân hậu, giàu tình nghiã, những chi tiết éo le như một cuốn phim tình lãng mạn, nhưng đơn giản, chân thực.

Một người Việt tị nạn ở Pháp về thăm nhà, gặp những người bạn học cũ, trong đó có nhân vật chính, “con Huê”, sự thực là một người đàn bà đã đứng tuổi. Ông ta kể lại: “Con Huê tiễn tao ra cổng, đứng ngập ngừng một lát rồi bỗng nói một mạch, là lạ, như tụi mình trả bài thuộc lòng thuở nhỏ: Anh qua bên Tây, gặp anh Cương nói em gởi lời thăm ảnh. Nó nói rồi bỏ chạy vội vào trong, tao thấy nó đưa tay quệt nước mắt mấy lần. Tao đứng chết trân, nhớ lại lời con Nhàn, em con Huê nói với tao: Anh biết không, chị Huê thương anh Cương từ hồi còn nhỏ lận. Người con gái ở quê mình nó thật thà, trung hậu đến mức độ mà khi trót thương ai thì thương cho đến chết. Họ coi đó là tự nhiên, phải có nước lớn nước ròng”.

Sự ra đi của nhà văn Tiểu Tử là một mất mát lớn của nền văn học Việt Nam hải ngoại nói chung và văn chương miền Nam nói riêng. Không biết ai sẽ là người “tiếp lửa và giữ hồn miền Nam” (nói theo cách của giáo sư Nguyễn Văn Lục) trong văn chương Việt Nam ở hải ngoại như Tiểu Tử?

Huỳnh Công Ân

20/9/2025

Tài liệu trích dẫn:

-Facebook: Một mảnh vườn thơ

Vĩnh Biệt Nhà Văn Tiểu Tử (1930-2025)

https://www.facebook.com/motmanhvuontho

-Facebook Đoàn Xuân Thu

Nhà văn Tiểu Tử qua đời

https://www.facebook.com/thu.doan.75/posts/pfbid0t2uB7Vd2xwCVuCjGHLtLfMbA8v7RRrHefb3tHBu4v3gb3KidnJf3LBViSSo8kGLtl

-Đàn Chim Việt

Tiểu Tử: người tiếp lửa và giữ hồn của miền Nam

Nguyễn Văn Lục

https://dcvonline.net/2023/02/13/tieu-tu-nguoi-tiep-lua-va-giu-hon-cua-mien-nam/

-Văn Việt Info

Từ Thức

NHÀ VĂN TIỂU TỬ, NHỮNG GIỌT NƯỚC MẮT, NHỮNG TIẾNG THỞ DÀI

https://vanviet.info/tu-lieu/van-hai-ngoai-sau-1975-ky-24-tieu-tu/